Από τον Οκτώβριο του 2020 μεγάλα τμήματα της Ανατολικής Αφρικής αντιμετωπίζουν εκτεταμένες ξηρές περιόδους που χαρακτηρίζονται όμως και από σύντομες έντονες βροχοπτώσεις που συχνά οδηγούν σε ξαφνικές πλημμύρες.
Οι βροχοπτώσεις κάτω του μέσου όρου την περίοδο Οκτωβρίου-Δεκεμβρίου 2022 ήταν η πέμπτη συνεχόμενη ξηρή περίοδος, συμπεριλαμβανομένων των κάτω του μέσου όρου περιόδων Μαρτίου-Μαΐου το 2021 και το 2022. Η ξηρασία φαίνεται ότι ήταν η χειρότερη των τελευταίων 40 ετών (WMO, 2022, FAO 2022).
Η ξηρασία έχει οδηγήσει σε σημαντικές απώλειες της αγροτικής παραγωγής, μείωση των βοσκοτόπων, απώλειες ζώων, μειωμένη διαθεσιμότητα επιφανειακών υδάτων και ανθρώπινες συγκρούσεις, θέτοντας 4,35 εκατομμύρια ανθρώπους σε κατάσταση ανθρωπιστικής βοήθειας (NDMA, 2022). Τουλάχιστον 180.000 πρόσφυγες από τη Σομαλία και το Νότιο Σουδάν πέρασαν στις περιοχές της Κένυας και της Αιθιοπίας που πλήττονται από την ξηρασία (UNHCR).
Μέχρι τον Ιανουάριο του 2023, είχαν διανεμηθεί σχεδόν 9.210 τόνοι τροφίμων και είχαν πραγματοποιηθεί δωρεές 7,29 εκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ (OCHA, 2023). Παρά τις κάποιες βροχές που έπεσαν σε μέρη της Κένυας μέχρι το τέλος Μαρτίου 2023, οι συνθήκες ξηρασίας είναι εξαιρετικά δύσκολο να ανακάμψουν γρήγορα ώστε να δούμε κάποια βελτίωση στην επισιτιστική ασφάλεια πριν από τα μέσα του 2023.
Επιστήμονες από την Κένυα, τη Μοζαμβίκη, τη Νότια Αφρική, τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, την Ολλανδία, τη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο συνεργάστηκαν για να αξιολογήσουν σε ποιο βαθμό η κλιματική αλλαγή που προκαλείται από τον άνθρωπο άλλαξε την συχνότητα και την ένταση των βροχοπτώσεων που οδήγησαν σε ξηρασία. Την ίδια ώρα, η αύξηση της εξάτμισης λόγω της κλιματικής αλλαγής, επιδεινώνει τη σοβαρότητα της ξηρασίας.
Κύρια ευρήματα
- Το νότιο τμήμα του Κέρατος της Αφρικής, που καλύπτει τμήματα της νότιας Αιθιοπίας, της νότιας Σομαλίας και της ανατολικής Κένυας (βλ. σχήμα 1), σημείωσε βροχοπτώσεις κάτω του μέσου όρου για την βροχερή περίοδο (Οκτώβριος-Δεκέμβριος) το 2020, 2021 και 2022 καθώς και για την περίοδο (Μάρτιος-Μάιος) το 2021 και το 2022.
- Ως μία από τις πιο φτωχές περιοχές του κόσμου, το Κέρας της Αφρικής φιλοξενεί εκατομμύρια ανθρώπους που αντιμετωπίζουν χρόνια επισιτιστική κρίση, υποσιτισμό και περιορισμένη πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, όπως υποδομές, υγειονομική περίθαλψη, εκπαίδευση και κοινωνική πρόνοια. Η συνεχιζόμενη ξηρασία έχει μετατρέψει αυτές τις υποκείμενες συνθήκες σε οξεία επισιτιστική ανασφάλεια για περισσότερους από 4 εκατομμύρια κατοίκους.
- Προκειμένου να προσδιορίσουμε εάν η κλιματική αλλαγή που προκλήθηκε από τον άνθρωπο ήταν η αιτία των χαμηλών βροχοπτώσεων, αναλύσαμε τις βροχοπτώσεις στην περιοχή που έχει πληγεί περισσότερο στο Νότιο Κέρας της Αφρικής, καλύπτοντας τμήματα της νότιας Αιθιοπίας, της νότιας Σομαλίας και της ανατολικής Κένυας. Για 24 συνεχόμενους μήνες, από τον Ιανουάριο του 2021 έως τον Δεκέμβριο του 2022, καθώς και μόνο τις επιμέρους σεζόν 2022 Μάρτιος-Μάιος και Οκτώβριος-Δεκέμβριος ξεχωριστά.
- Διαπιστώνουμε ότι στο σημερινό κλίμα, το οποίο έχει θερμανθεί περίπου 1,2°C από ανθρωπογενείς εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, οι βροχοπτώσεις κάτω του μέσου όρου την περίοδο Μαρτίου-Μαΐου είναι γεγονός 1 στα 10 χρόνια και 1 στα 5 χρόνια στην περίοδο Οκτωβρίου-Δεκεμβρίου. Για ολόκληρο το 24μηνο υπάρχει πιθανότητα 5% κάθε χρόνο να αναπτυχθεί ένα τέτοιο γεγονός.
- Χρησιμοποιώντας δύο προϊόντα βροχόπτωσης που βασίζονται σε παρατήρηση, διαπιστώνουμε ότι υπάρχει μια τάση για λιγότερες βροχοπτώσεις την περίοδο Μαρτίου-Μαίου, αλλά όχι στην περίοδο Οκτωβρίου – Δεκεμβρίου οι οποίες έχουν τάση για έντονες βροχοπτώσεις.
- Τα χρόνια της ξηρασίας σχετίζονται με τις φάσεις La Niña. Υπάρχει υψηλή συσχέτιση μεταξύ των κάτω του μέσου όρου βρχοών και της La Niña. Λαμβάνοντας υπόψη την επίδραση του La Niña, υπάρχει μια τάση προς πιο υγρές συνθήκες στην περίοδο Οκτωβρίου – Δεκεμβρίου.
- Για να αποδώσουμε επίσημα αυτές τις τάσεις στην κλιματική αλλαγή και για να προσπαθήσουμε να ποσοτικοποιήσουμε τη συμβολή της στην ξηρασία, χρησιμοποιήσαμε κλιματικά μοντέλα και εξετάσαμε παρόμοια γεγονότα χαμηλών βροχοπτώσεων στην ίδια περιοχή στα δεδομένα του μοντέλου. Διαπιστώσαμε ότι τα μοντέλα δείχνουν παρόμοια αποτελέσματα με τις παρατηρήσεις: γεγονότα χαμηλών βροχοπτώσεων, όπως αυτά που παρατηρούνται σήμερα την περίοδο της άνοιξης, έχουν γίνει περίπου δύο φορές πιο πιθανά λόγω της αλλαγής του κλίματος που προκαλείται από τον άνθρωπο. Για την φθινοπωρινή περίοδο, τα μοντέλα όπου λαμβάνεται υπόψη η επίδραση του La Niña δείχνουν ότι μια περίοδος λίγων βροχοπτώσεων όπως αυτή που παρατηρήθηκε έχει γίνει λιγότερο πιθανή, γεγονός που καθιστά την αυξημένη βροχόπτωση το φθινόπωρο να αποδίδεται στην κλιματική αλλαγή που προκαλείται από τον άνθρωπο.
- Για να κατανοήσουμε εάν η κλιματική αλλαγή επηρέασε όχι μόνο την ξηρασία (δηλαδή τις χαμηλές βροχοπτώσεις), αλλά και άλλες πτυχές της ξηρασίας, συμπεριλαμβανομένης της γεωργικής ξηρασίας που επηρεάζει το πόσο νερό είναι διαθέσιμο για τα φυτά, εξετάσαμε επίσης το ρόλο της θερμοκρασίας. Για να γίνει αυτό, συνδυάσαμε την εκτίμηση της βροχόπτωσης με μια εκτίμηση των αλλαγών στην πιθανή εξατμισοδιαπνοή, δηλαδή πόσο νερό εξατμίζεται από το έδαφος και τα φυτά λόγω υψηλότερων θερμοκρασιών, σε μια πολυπαραγοντική ανάλυση για τους 24 μήνες ξηρασίας.
- Διαπιστώσαμε ότι, ως αποτέλεσμα της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, ο συνδυασμός χαμηλής βροχόπτωσης και υψηλής εξατμισοδιαπνοής δεν θα είχε οδηγήσει σε ξηρασία σε ένα ψυχρότερο περιβάλλον κατά 1,2°C (βλ. εικόνα 2). Στο σημερινό κλίμα, το ίδιο γεγονός ταξινομείται πλέον ως εξαιρετική ξηρασία (D4, σκούρο κόκκινο στο σχ. 1), με μεγάλες απώλειες καλλιεργειών και βοσκοτόπων και εκτεταμένες ελλείψεις νερού. Αυτή η αλλαγή στη σοβαρότητα της ξηρασίας οφείλεται κυρίως στην έντονη αύξηση της εξάτμισης που προκαλείται από τις υψηλότερες θερμοκρασίες.
- Η κλιματική αλλαγή έχει εντείνει τα φαινόμενα ξηρασίας. Μια συντηρητική εκτίμηση είναι ότι τέτοιες ξηρασίες έχουν γίνει περίπου 100 φορές πιο πιθανές.
- Θεμελιώδης για την επισιτιστική ασφάλεια, την υγεία και το εισόδημα, τα νοικοκυριά που ασχολούνται με τη γεωργία, την αγροκτηνοτροφία και την κτηνοτροφία είναι ευάλωτα στην ξηρασία και συγκαταλέγονται στις ομάδες που πλήττονται περισσότερο όταν η υγεία των καλλιεργειών και των ζώων υποβαθμίζεται. Όταν οι βροχοπτώσεις λιγοστεύουν, αυτά τα νοικοκυριά αναγκάζονται να ξοδέψουν τα περιορισμένα περιουσιακά τους στοιχεία για την κάλυψη των απωλειών και κατά συνέπεια ωθούνται σε περαιτέρω φτώχεια. Η κρατική ευθραυστότητα και οι κοινωνικές συγκρούσεις, καθώς και η διάρκεια της ξηρασίας έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επιδείνωση των αποτελεσμάτων, ειδικά για τους ανθρώπους στη Σομαλία. Επιπλέον, η σοβαρότητα των επιπτώσεων που συνδέονται με τη μακρά διάρκεια της ξηρασίας εγείρει επίσης σοβαρά ερωτήματα σχετικά με τη διάρκεια της ξηρασίας που τα κυβερνητικά συστήματα διαχείρισης της ξηρασίας και η υποδομή της διεθνούς βοήθειας θα πρέπει να είναι προετοιμασμένα να αντιμετωπίσουν στο μέλλον.
- Συνολικά, η περιφερειακή κλιματική μεταβλητότητα και οι προβλέψεις υποδεικνύουν την ανάγκη επένδυσης σε στρατηγικές προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και στα ακραία καιρικά φαινόμενα που αυτή προκαλεί.
