Στο Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών λειτουργεί το Εθνικό Κέντρο Προειδοποίησης για Τσουνάμι (ΕΚΠΤ). Το κέντρο ιδρύθηκε επίσημα το 2010 και είναι σε επιχειρησιακή λειτουργία από το Σεπτέμβριο του 2012. Σκοπός του είναι η προειδοποίηση της πολιτείας και ξένων κρατών για την πιθανότητα δημιουργίας τσουνάμι ως επακόλουθο εκδήλωσης σεισμού, καθώς και η παρακολούθηση της εξέλιξης του φαινομένου. Το ΕΚΠΤ δεν είναι το μόνο κέντρο προειδοποίησης τσουνάμι στη Μεσόγειο· αντίστοιχα κέντρα προειδοποίησης λειτουργούν στην Τουρκία, στην Ιταλία, στη Γαλλία και στην Ισπανία.
Έχουν υπάρξει πολλές περιπτώσεις, είτε σε επίσημες συναντήσεις, είτε σε καθημερινές συζητήσεις, όπου το προσωπικό του ΕΚΠΤ έχει ερωτηθεί από συμπολίτες: γίνονται τσουνάμι στην Ελλάδα; Το ερώτημα αυτό έχει δύο πτυχές: την πιθανή έλλειψη εμπιστοσύνης στην πολιτεία, δηλαδή την αμφισβήτηση ανάγκης ίδρυσης ενός τέτοιου κέντρου, και κυρίως την άγνοια για το συγκεκριμένο κίνδυνο.
Η πρώτη πτυχή φυσικά επηρεάζεται από τη δεύτερη. Όμως η πιθανή έλλειψη εμπιστοσύνης στην πολιτεία είναι μία πολύ σημαντική παράμετρος, η οποία επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την αντίδραση των πολιτών όταν καλούνται να ακολουθήσουν επίσημες οδηγίες σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών ή σε περίοδο κρίσης όπως αυτή που διανύουμε τώρα με τον Κορωνοϊό. Η σχέση εμπιστοσύνης πολιτείας και πολιτών χτίζεται με τη σωστή προετοιμασία πριν την κρίση, τη διαρκή ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού από τους αρμόδιους φορείς και τέλος τη σωστή διαχείριση των κρίσεων.
Οι παράγοντες αυτοί που διαμορφώνουν τη σχέση πολιτείας-πολιτών αφορούν άμεσα το ΕΚΠΤ, ως τον κατεξοχήν υπεύθυνο φορέα για την προειδοποίηση τσουνάμι. Αντίστοιχα, η πολιτεία είναι αρμόδια για τη διαχείριση και διάχυση της πληροφορίας, καθώς και το συντονισμό των περαιτέρω ενεργειών. Για τη δική μας σωστή προετοιμασία χρειάζεται το προσωπικό του κέντρου να είναι συνεχώς σε ετοιμότητα. Τα τσουνάμι είναι σπάνια φυσικά φαινόμενα, οπότε γίνονται συνεχώς εσωτερικές ασκήσεις για να διατηρήσουμε ένα υψηλό επιχειρησιακό επίπεδο ετοιμότητας. Συμμετέχουμε επίσης σε διεθνείς ασκήσεις ετοιμότητας για τσουνάμι, καθώς και σε ασκήσεις επικοινωνίας ώστε να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη λειτουργία των συστημάτων επικοινωνίας, μέσω των οποίων μεταδίδονται τα μηνύματα προειδοποίησης για τσουνάμι.
Τέλος, συμμετέχουμε και διοργανώνουμε ασκήσεις πεδίου, όπου προσομοιώνεται η εκδήλωση σεισμού και τσουνάμι και εκκενώνεται τμήμα του πληθυσμού από παράκτιες περιοχές για τη δοκιμασία τόσο των λειτουργιών των αρμόδιων φορέων, όσο και της αντίδρασης και ετοιμότητας του τοπικού πληθυσμού. Η τελευταία άσκηση που διοργανώσαμε ήταν στην Κω το Νοέμβριο του 2019, σε συνεργασία με το Δήμο Κω και το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Joint Research Center), στην οποία συμμετείχαν όλοι οι τοπικοί φορείς πολιτικής προστασίας, η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας και δύο σχολεία της Κω, οι μαθητές των οποίων κλήθηκαν να εκκενώσουν τα σχολεία μετά την εικονική εκδήλωση ισχυρού σεισμού.
Το θέμα του άρθρου αυτού όμως αφορά κυρίως τη δεύτερη πτυχή του ερωτήματος αν γίνονται τσουνάμι στην Ελλάδα, αυτή της άγνοιας κινδύνου από τσουνάμι στην Ελλάδα. Η πτυχή αυτή είναι αλληλένδετη με το θέμα της ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών, που επίσης αφορά άμεσα το ΕΚΠΤ.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν τη γνωριμία μας με τα τσουνάμι και το πως δημιουργούνται. Τα τσουνάμι είναι κύματα με περίοδο κυματισμού μεγαλύτερη εκείνης των ανεμογενών κυμάτων και μικρότερη της παλίρροιας. Το χαρακτηριστικό τους είναι ότι αναρριχώνται στην ακτή φαινομενικά σαν γρήγορη παλίρροια, γι’ αυτό είναι γνωστά και ως παλιρροϊκά κύματα (tidal waves).
Έχουν τη δυνατότητα να εισχωρήσουν σε λιμάνια και στην ενδοχώρα, εξού και η ονομασία Tsu-Νami (κύμα-λιμένα στα Ιαπωνικά). Κύματα τσουνάμι μπορούν να δημιουργηθούν από οποιαδήποτε παραμόρφωση της ελεύθερης υδάτινης επιφάνειας (π.χ. την επιφάνεια της θάλασσας), όπως από πτώση μετεωρίτη, από ηφαιστειακή δραστηριότητα, ακόμα και από μετεωρολογικά φαινόμενα· το πιο γνωστό παράδειγμα τσουνάμι από πτώση μετεωρίτη είναι εκείνο που δημιουργήθηκε μετά την πρόσκρουση μετεωρίτη στο ακρωτήριο Yucatan του Μεξικό, γεγονός το οποίο συνδέεται με την εξαφάνιση των δεινοσαύρων από τη γη (Bourgeois et al., 1988), ενώ ένα πολύ γνωστό παράδειγμα τσουνάμι από ηφαιστειακή δραστηριότητα είναι εκείνο της Σαντορίνης. το οποίο συνδέεται με την αρχή της πτώσης του Μινωικού πολιτισμού (Marinatos, 1939; Bruins et al., 2008).
Τσουνάμι από ηφαιστειακές εκρήξεις δε εκδηλώνονται συχνά, ενώ από πτώση μετεωρίτη είναι εξαιρετικά σπάνια. Ένας πιο κοινός μηχανισμός γένεσης τσουνάμι είναι οι κατολισθήσεις που αλληλοεπιδρούν με σημαντικούς υδάτινους όγκους (θάλασσα, λίμνη), όπως για παράδειγμα υποθαλάσσιες ή παράκτιες κατολισθήσεις που καταλήγουν στο νερό και δημιουργούν κύματα τσουνάμι.
Τα κύματα που δημιουργούνται από κατολισθήσεις μπορούν να είναι καταστροφικά στο κοντινό πεδίο, αλλά συνήθως η δύναμή τους εξασθενίζει με την απόσταση λόγω της διασποράς των κυματισμών. Αξίζει να αναφέρουμε εδώ ότι ενώ αυτός ο μηχανισμός γένεσης τσουνάμι έχει σήμερα σημαντικές επιπτώσεις στην εκτίμηση της επικινδυνότητας τσουνάμι σε παράκτιες περιοχές, τα τσουνάμι από κατολισθήσεις δεν ήταν στο ραντάρ των επιστημόνων μέχρι την εκδήλωση του τσουνάμι του 1998 στην Παπούα Νέα Γουινέα που προκλήθηκε από υποθαλάσσια κατολίσθηση (Synolakis et al., 2002). Η επιστήμη των τσουνάμι είναι σχετικά νέα και εξελισσόμενη.
Διαβάστε περισσότερα εδώ
