Οι ανεμοστρόβιλοι είναι κάθετες χοάνες αέρα που περιστρέφονται γρήγορα. Οι άνεμοι τους μπορεί να φτάσουν ακόμα και τα 250 μίλια την ώρα. Επίσης, γνωστοί ως twisters, οι ανεμοστρόβιλοι γεννιούνται από καταιγίδες που ονομάζονται supercells και συχνά συνοδεύονται σχεδόν πάντα από μεγάλο σε μέγεθος χαλάζι. Οι γιγαντιαίες αυτές επίμονες καταιγίδες έχουν γίνει η αιτία να σχηματιστούν οι πιο καταστροφικοί ανεμοστρόβιλοι. Αυτές οι βίαιες καταιγίδες συμβαίνουν σε όλο τον κόσμο, αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες διατηρούν την πρωτιά, καθώς καταγράφονται έως και χίλιοι ανεμοστρόβιλοι κάθε χρόνο. Το “Tornado Alley”, μια περιοχή που περιλαμβάνει τη Νότια Ντακότα, τη Νεμπράσκα, το Κάνσας, την Οκλαχόμα, το βόρειο Τέξας και το ανατολικό Κολοράντο, είναι συχνά το “σπίτι” των πιο ισχυρών και καταστροφικών καταιγίδων που γεννάνε αυτό το βίαιο φαινόμενο. Οι ανεμοστρόβιλοι στις ΗΠΑ προκαλούν 80 θανάτους και περισσότερους από 1.500 τραυματισμούς ετησίως.
Τι είναι ο ανεμοστρόβιλος;
Ο ανεμοστρόβιλος είναι μια βίαια περιστρεφόμενη στήλη αέρα που εκτείνεται από μια καταιγίδα στο έδαφος. Θεωρείται μια από τις πιο καταστροφικές δυνάμεις της φύσης, καθώς οι ταχύτητες των ανέμων που αναπτύσσονται έχουν σαν συνέπεια να σαρώνει τα πάντα στο πέρασμά του. Μάλιστα, ο ήχος που παράγεται από την συγκεκριμένη χοάνη, μοιάζει σαν ένα τρένο που πλησιάζει με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Κάθε λοιπόν πολιτεία των Ηνωμένων Πολιτειών έχει καταγράψει μεγάλο αριθμό ανεμοστρόβιλων, όμως το Τέξας συνεχίσει να διατηρεί το ρεκόρ, καταγράφοντας κατά μέσο όρο 120 ανεμοστρόβιλους ετησίως. Ωστόσο, ανεμοστρόβιλοι έχουν αναφερθεί στη Μεγάλη Βρετανία, την Ινδία, την Αργεντινή, αλλά και σε άλλες χώρες. Ένας τύπος ανεμοστρόβιλου είναι και οι διάβολοι σκόνης, που πρόκειται για γρήγορα περιστρεφόμενες στήλες αέρα που γίνονται ορατές από τα σωματίδια της σκόνης που ωθούν προς τα επάνω με την δίνη τους, ενώ ανεμοστρόβιλοι έχουν παρατηρηθεί και κατά τη διάρκεια μεγάλων πυρκαγιών.
Τι προκαλεί τον σχηματισμό των ανεμοστρόβιλων;
Οι πιο βίαιοι ανεμοστρόβιλοι προέρχονται από supercells (υπερκυτταρικές καταιγίδες), που περιέχουν σφοδρούς ανέμους. Περίπου μία στις χίλιες καταιγίδες γίνεται supercell και μία στις πέντε ή έξι υπερκυτταρικές γεννούν από έναν ανεμοστρόβιλο. Οι ανεμοστρόβιλοι μπορούν να εμφανιστούν οποιαδήποτε στιγμή του χρόνου, αλλά είναι πιο συνηθισμένοι σε μια ξεχωριστή εποχή που ξεκινά στις αρχές της άνοιξης στις νότιες και ανατολικές Ηνωμένες Πολιτείες, κατά μήκος του Κόλπου του Μεξικού. Παρά ταύτα, ο Μάιος γενικά έχει περισσότερους ανεμοστρόβιλους από οποιονδήποτε άλλο μήνα, ωστόσο, τα τελευταία χρόνια έχουν παρατηρηθεί βίαιοι ανεμοστρόβιλοι ακόμα και τον Απρίλιο. Όσον αφορά τα βορειότερα τμήματα των Ηνωμένων Πολιτειών, η εμφάνιση αυτού του βίαιου φαινομένου είναι πιο συνηθισμένη κατά την καλοκαιρινή περίοδο.
Αν και μπορούν να εμφανιστούν οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας ή της νύχτας, οι περισσότεροι ανεμοστρόβιλοι σχηματίζονται αργά το απόγευμα. Μέχρι τότε ο ήλιος έχει θερμάνει το έδαφος, όπως και την ατμόσφαιρα, δύο παράγοντες κλειδιά για να έχουμε τον σχηματισμό εξαιρετικά ισχυρών καταιγίδων. Οι ανεμοστρόβιλοι σχηματίζονται όταν ζεστός και υγρός αέρας συγκρούεται με κρύο και ξηρό αέρα. Ο πυκνότερος κρύος αέρας ωθείται πάνω από τον ζεστό αέρα, προκαλώντας συνήθως καταιγίδες. Ο ζεστός αέρας ανεβαίνει μέσω του ψυχρότερου αέρα, προκαλώντας ανύψωση. Το φαινόμενο αυτό προκαλείται λόγω του ιξώδους του ατμοσφαιρικού αέρα, ιδιαίτερα όταν θερμές μάζες του υψώνονται με ταχύτητα που υπερβαίνουν κάποιο σχετικό “κρίσιμο όριο”, ή όταν συναντιούνται αντίθετα ρεύματα αέρος. Μπορεί επίσης να δημιουργηθεί σε κάποιο αιφνίδιο εμπόδιο κινούμενης μάζας αέρος, όπως συμβαίνει κυρίως σε κορυφές βουνών. Τυχόν συνδυασμός των δύο παραπάνω παραγόντων αυξάνει πολύ την ένταση του φαινομένου. Στην αγγλική ορολογία οι ανεμοστρόβιλοι ονομάζονται whirlwinds. Άλλες ονομασίες είναι “διάβολος σκόνης” (dustdevils) ή “στήλες άμμου” (sandpillars). Το τελικό αποτέλεσμα, είναι ο σχηματισμός μιας χοάνης που διευρύνεται και μόλις ακουμπήσει το έδαφος, γίνεται ανεμοστρόβιλος.
Χαρακτηριστικά των ανεμοστρόβιλων
Μόλις ένας ανεμοστρόβιλος ακουμπήσει το έδαφος, μπορεί να ζήσει από λίγα δευτερόλεπτα έως και για τρεις ώρες. Ένα από τα χαρακτηριστικά του είναι και το μέγεθος σε χαλάζι που δημιουργεί, με αναφορές που έχουν υπάρξει να λένε ότι το χαλάζι έχει φτάσει ακόμα και το μέγεθος της μπάλας του μπέιζμπολ. Ένας μέσος ανεμοστρόβιλος έχει πλάτος περίπου 660 πόδια και κινείται με περίπου 30 μίλια την ώρα. Οι περισσότεροι ωστόσο, δεν ταξιδεύουν περισσότερο από έξι μίλια πριν πεθάνουν. Παρά ταύτα, έχουν υπάρξει αρκετοί ανεμοστρόβιλοι, φτάνοντας σε ταχύτητα ακόμα και τα 300 μίλια την ώρα, προκαλώντας μάλιστα και πολλούς θανάτους. Αν και τα ανεμόμετρα που είναι τοποθετημένα από μετεωρολογικούς σταθμούς, μπορούν να μετρήσουν την ταχύτητα του ανέμου, παρά ταύτα συνήθως δεν μπορούν να αντέξουν την τεράστια δύναμη των ανεμοστρόβιλων.
Χρησιμοποιώντας λοιπόν οι επιστήμονες τις μονάδες F0 έως F5, η κλίμακα Fujita μετρά την ένταση ενός ανεμοστρόβιλου αναλύοντας τη ζημιά που έχει κάνει, ενώ στη συνέχεια γίνεται ανάλυση των δεδομένων που έχουν προκύψει από τις ταχύτητες των ανέμων, προκειμένου να εκτιμηθεί το μέγεθος των καταστροφών. Ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες πλέον χρησιμοποιούν τώρα την κλίμακα EF (Enhanced Fujita), η οποία λαμβάνει υπόψη περισσότερες μεταβλητές κατά την εκχώρηση ταχύτητας ανέμου σε έναν ανεμοστρόβιλο.
Οι συνέπειες ενός ανεμοστρόβιλου
Κάθε χρόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι ανεμοστρόβιλοι ζημιώνουν περίπου 400 εκατομμύρια δολάρια το κράτος και σκοτώνουν περίπου 70 άτομα κατά μέσο όρο. Εξαιρετικά ισχυροί άνεμοι διαλύουν σπίτια και επιχειρήσεις. Οι άνεμοι μπορούν επίσης να καταστρέψουν γέφυρες, να αναστρέψουν τρένα, να στείλουν στον αέρα αυτοκίνητα και φορτηγά, να σκίσουν το φλοιό από τα δέντρα και να απορροφήσουν όλο το νερό από την κοίτη ενός ποταμού. Οι ισχυροί άνεμοι μερικές φορές σκοτώνουν ή τραυματίζουν ανθρώπους ρίχνοντάς τους κατά μήκος του εδάφους ή από επικίνδυνα ύψη. Αλλά τα περισσότερα θύματα ανεμοστρόβιλου προκαλούνται από ιπτάμενα συντρίμμια στεγών, σπασμένα γυαλιά, πόρτες ή από μεταλλικές ράβδους. Μάλιστα, ο αριθμός των μέσων θανάτων ετησίως στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν υψηλότερος προτού τεθούν σε εφαρμογή βελτιωμένα συστήματα πρόβλεψης και προειδοποίησης.
Πώς προβλέπονται οι ανεμοστρόβιλοι
Οι μετεωρολόγοι στην Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία των ΗΠΑ χρησιμοποιούν ραντάρ Doppler, δορυφόρους, μπαλόνια καιρού και μοντέλα υπολογιστών για να παρακολουθούν τα δεδομένα που υποδηλώνουν τον σχηματισμό σοβαρών καταιγίδων και τη πιθανή γένεση ανεμοστρόβιλων Τα ραντάρ Doppler, καταγράφουν ταχύτητες ανέμου και εντοπίζουν περιοχές περιστροφής εντός των καταιγίδων. Δεδομένου ότι το ραντάρ Doppler χρησιμοποιείται πλέον τα τελευταία χρόνια, ο χρόνος προειδοποίησης για ανεμοστρόβιλους αυξήθηκε από λιγότερα από πέντε λεπτά στη δεκαετία του 1980 σε 13 λεπτά κατά μέσο όρο στα τέλη της δεκαετίας του 2000.
Όταν οι καιρικές συνθήκες συμβάλλουν στη δημιουργία ανεμοστρόβιλου, η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία εκδίδει έκτακτο δελτίο προειδοποίησης για τη δημιουργία ανεμοστρόβιλων, όταν έχει παρατηρηθεί ή υποδειχθεί στο ραντάρ. Ωστόσο, μερικοί επιστήμονες, λάτρεις της μετεωρολογίας, έγιναν κυνηγοί ανεμοστρόβιλων, τοποθετώντας ειδικούς αισθητήρες στα μονοπάτια των ανεμοστρόβιλων. Οι αισθητήρες μετρούν δεδομένα όπως ταχύτητα ανέμου, βαρομετρική πίεση, υγρασία και θερμοκρασία. Η πρόκληση για τους ερευνητές είναι να βρίσκονται στο σωστό μέρος τη σωστή στιγμή. Κάθε πρωί μελετούν τις καιρικές συνθήκες και κατευθύνονται προς την περιοχή που φαίνεται ότι είναι πιο πιθανό να γεννήσει ένα ανεμοστρόβιλο, βάζοντας σε κίνδυνο ακόμα και την ίδια τους τη ζωή. Δυστυχώς, το 2013, ο ερευνητής του National Geographic Tim Samaras και η ομάδα του σκοτώθηκαν ενώ προσπαθούσαν να μελετήσουν έναν ανεμοστρόβιλο στην Οκλαχόμα.
